Odszkodowania

AB LEX Kancelaria Prawna

Prawo medyczne

[wpseo_breadcrumb]

Podstawowe prawa pacjenta

Prawa pacjenta są zbiorem przepisów prawa zawartych w Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz w innych aktach prawnych (także w aktach prawa międzynarodowego). Prawa pacjenta odpowiadają obowiązkom osób uczestniczących w udzielaniu świadczeń medycznych, czyli np. lekarzy, pielęgniarek, ratowników medycznych, administracji placówki medycznej. Są to zasady, które mówią o tym, czego może żądać pacjent od pracowników ochrony zdrowia. Do podstawowych praw pacjenta należą:

(1) Prawo do świadczenia zdrowotnego
(2) Prawo do informacji
(3) Prawo do wyrażenia zgody lub odmowy wyrażenia zgody na świadczenie zdrowotne
(4) Prawo do dokumentacji medycznej
(5) Prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta
(6) Prawo do tajemnicy informacji związanych z pacjentem i udzielanym świadczeniem zdrowotnym
(7) Prawo pacjenta do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza

(1) PRAWO DO ŚWIADCZENIA ZDROWOTNEGO

Prawo do świadczenia zdrowotnego pociąga za sobą obowiązek wykonania świadczenia zdrowotnego przez podmiot ściśle określony w ustawie, co oznacza że nie każda osoba może takiego świadczenia udzielić. Świadczenia zdrowotnego może udzielić tylko osoba posiadająca odpowiednie przygotowanie zawodowe, tzn. że musi posiadać prawo do wykonywania zawodu.

Świadczenie zdrowotne musi zostać udzielane w sposób odpowiadający aktualnej wiedzy medycznej, a także zgodnie z należytą starannością.

Aktualna wiedza medyczna to przyjęty sposób działania medycznego w stosunku do pacjenta znajdującego się w określonym stanie, a praktykowanie sposobu tego działania jest oparte na pewnym poznaniu naukowym tzw. reguła evidence based medicine (np. wynikającym z literatury fachowej, rekomendacji, zaleceń wytycznych, czy rozporządzeń).

Należyta staranność to zasady technicznej prawidłowości wykonywania świadczeń zdrowotnych, których wykonywanie ogólnie reguluje aktualna wiedza medyczna; zbiór uzupełniający wobec aktualnej wiedzy medycznej, czyli standardy higieniczne, techniczne i sanitarne, rodzaj personelu, zastosowane środki lecznicze, etapy czynności medycznych realizujących daną procedurę.

Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki. Podmiot leczniczy nie może odmówić udzielania świadczenia zdrowotnego osobie, która potrzebuje niezwłocznie ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia.

Oznacza to, że musi istnieć pewna dynamika choroby, która w bardzo krótkim odstępie czasu prowadzi do bardzo poważnych skutków w zdrowiu lub nawet w życiu pacjenta. Tam, gdzie nie występuje stan zagrożenia życia i zdrowia pacjenta, tam świadczenie zdrowotne nie musi zostać udzielone niezwłocznie.

(2) PRAWO DO INFORMACJI

Prawo pacjenta do informacji jest prawem bardzo szerokim, bowiem po stronie podmiotów służby zdrowia istnieje obowiązek przedstawieniu pacjentowi wielu informacji, których zakres może mieć wpływ na podjętą przez niego decyzję. Do podstawowych informacji, które muszą zostać udzielone pacjentowi należą:

informacja o swoich prawach,
informacja o rodzaju i zakresie świadczeń udzielanych u danego podmiotu leczniczego,
informacja dotyczące stanu zdrowia pacjenta (nie tylko informacje stricte o stanie zdrowia, ale również uwzględniająca rozpoznanie, wyniki leczenia, rokowania)
informacja o metodach diagnostyczno-terapeutycznych (proponowane i stosowane metody, dające się przewidzieć następstwa stosowania bądź zaniechania stosowania)
Informacja o podawanych w procesie leczenia lekach i wyrobach medycznych.

Relacja pacjent-lekarz opiera się na pewnego rodzaju zaufaniu pacjenta, ponieważ to lekarz jako profesjonalista dysponuje odpowiednim zakresem wiedzy, często niezrozumiałej dla przeciętnego pacjenta. Każda informacja powinna zostać udzielona w sposób zrozumiały i przystępny dla danego pacjenta. Każdy pacjent ma prawo prosić o wyjaśnienia, dopóki przekazana informacja nie będzie dla niego w pełni zrozumiała.

Należy pamiętać, że prawo do informacji ma również aspekt negatywny, co oznacza że każdy pacjent ma również prawo do rezygnacji z otrzymywania informacji, jednak powinien wskazać ich zakres (prawo do bycia nieinformowanym).

Czy prawo reguluje formę, w jakiej powinien zostać realizowany obowiązek informacyjny względem pacjenta?

Nie, przepisy prawa nie przesądzają o formie. Informacja dotycząca ścieżki postępowania medycznego z pacjentem zazwyczaj jest podawana ustnie – wynika to z tradycji relacji pacjent – lekarz i tej formy nie może zastąpić forma pisemna – ulotka z zakresem informacji może być tylko pomocniczą formą. Pacjent musi mieć możliwość zadawania pytań, usuwania wątpliwości – jest to jego uprawnienie, z którego nie musi z tego korzystać, ale musi mieć je zagwarantowane. W formie pisemnej muszą być z kolei przedstawione informacje o prawach pacjenta poprzez umieszczenie ich w placówce udzielającej świadczeń.

(3) PRAWO DO WYRAŻENIA ZGODY LUB ODMOWY WYRAŻENIA ZGODY

Prawo do wyrażenia zgody przez pacjenta związane jest z obowiązkiem pracowników służby zdrowia do poszanowania autonomii pacjenta, gdyż z wyrażeniem zgody bądź odmową wyrażenia zgody związane jest istnienie pewnej kompetencji lekarza do działania.

Wyrażenie zgody przez pacjenta jest na tyle istotne, gdyż uprawnia lekarza do wtargnięcia w sferę dóbr osobistych pacjenta (życie, zdrowie, np. nietykalność cielesna), dzięki czemu działanie lekarza jest legalne. Decyzja o wyrażeniu zgody lub odmowy jej udzielenia zawsze powinna zostać poprzedzona obowiązkiem informacyjnym lekarza względem pacjenta.

1/ Każdy pacjent, który ukończył 18 lat może samodzielnie wyrazić zgodę. Poza ukończeniem odpowiedniego wieku, pacjent powinien mieć również zdolność faktyczną do wyrażenia zgody, co oznacza, że powinien mieć zdolność do świadomego wyrażenia zgody w perspektywie stanu psychofizycznego (np. pacjent nieprzytomny albo w stanie upojenia alkoholowego nie będzie mógł świadomie wyrazić zgody co oznacza, że zgoda ta może nie być wiążąca).

2/ Pacjent małoletni pomiędzy 16-18 rokiem życia oraz pacjent niezdolny do świadomego wyrażenia zgody musi wyrazić zgodę razem ze swoim przedstawicielem ustawowym (najczęściej rodzicem). W przypadku, gdy lekarz chce przeprowadzić zwykłe badanie, zgodę może wyrazić także opiekun faktyczny (np. babcia). W przypadku rozbieżności decyzji, sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy.

3/ W przypadku małoletnich, którzy nie ukończyli 16 roku życia oraz osób ubezwłasnowolnionych całkowicie, zgodę wyraża przedstawiciel ustawowy. Jeżeli pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego albo występują trudności w porozumieniu się z nim, zgodę wyraża sąd opiekuńczy. W przypadku, gdy lekarz chce przeprowadzić zwykłe badanie, zgodę może wyrazić także opiekun faktyczny (np. babcia). W przypadku rozbieżności decyzji, sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Jeżeli jednak małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, sprzeciwia się czynnościom medycznym, poza zgodą jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo w przypadku niewyrażenia przez nich zgody wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego.

Czy lekarz zawsze musi odebrać zgodę od pacjenta?

W przypadku stanów nagłych lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone ryzyko dla pacjenta, bez zgody przedstawiciela ustawowego pacjenta bądź zgody właściwego sądu opiekuńczego, gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy. Ponadto, lekarz w tej sytuacji ma obowiązek dokonać odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej pacjenta wraz z uzasadnieniem.

Badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. Decyzję tą lekarz powinien w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem, a także odnotować w dokumentacji medycznej pacjenta.

Jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego, lekarz ma prawo, bez uzyskania tej zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności, dokonać odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej oraz poinformować pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy.

Czy zgoda powinna zostać udzielona w formie pisemnej?

Zgoda może zostać udzielona ustnie, jednak w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody podwyższonego ryzyka, która może mieć istotny wpływ na życie lub zdrowie pacjenta, zgoda powinna zostać udzielona w formie pisemnej.

(4) PRAWO DO DOKUMENTACJI MEDYCZNEJ

Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej związane jest z obowiązkiem jej prowadzenia przez świadczeniodawcę. Prawo dokładnie wskazuje, jakie elementy powinny się w niej znaleźć.

Ponadto,przepisy regulują, jaki zakres dokumentacji powinien się w niej znaleźć.

Kto ma dostęp do dokumentacji medycznej pacjenta?

1) pacjent

2) przedstawiciel ustawowy

3) osoba upoważniona przez pacjenta

4) po zgonie pacjenta osoba upoważniona za życia, osoba która była przedstawicielem w chwili zgonu, a także osobie bliskiej, chyba że udostępnieniu sprzeciwi się inna osoba bliska lub sprzeciwił się temu pacjent za życia.

Dokumentacja medyczna zawiera co najmniej:

1) oznaczenie pacjenta, pozwalające na ustalenie jego tożsamości:

a) nazwisko i imię (imiona),
b) datę urodzenia,
c) oznaczenie płci,
d) adres miejsca zamieszkania,
e) numer PESEL, jeżeli został nadany, w przypadku noworodka – numer PESEL matki, a w przypadku osób, które nie mają nadanego numeru PESEL – rodzaj i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość,
f) w przypadku gdy pacjentem jest osoba małoletnia, całkowicie ubezwłasnowolniona lub niezdolna do świadomego wyrażenia zgody – nazwisko i imię (imiona) przedstawiciela ustawowego oraz adres jego miejsca zamieszkania;

2) oznaczenie podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych ze wskazaniem komórki organizacyjnej, w której udzielono świadczeń zdrowotnych;

3) opis stanu zdrowia pacjenta lub udzielonych mu świadczeń zdrowotnych;

4) datę sporządzenia.

Czy świadczeniodawca może zastrzec formę, w której należy złożyć wniosek o wydanie dokumentacji medycznej? Czy świadczeniodawca może wyznaczyć termin na udostępnienie pacjentowi dokumentacji medycznej?

Prawo nie daje podstaw do wprowadzenia ograniczenia formy żądania pacjenta. Wybór formy żądania zależy od pacjenta – może to zrobić zarówno ustnej, jak i pisemnie. Świadczeniodawca powinien udostępnić dokumentację medyczną na żądanie bez zbędnej zwłoki.

Prawo pacjenta do dokumentacji medycznej jest jego podstawowym prawem, a ograniczenie formy wystąpienia z żądaniem stanowi praktykę naruszająca zbiorowe prawa pacjentów. Tak samo wyznaczenie terminu do realizacji wniosku o dokumentację medyczną stanowi naruszenie tego prawa, bowiem dokumentacja medyczna powinna zostać udostępniona bez zbędnej zwłoki. Zgodnie z orzecznictwem sądów, Indywidualne przypadki koniecznego wydłużenia terminu udostępnienia dokumentacji medycznej nie dają podstaw do wyprowadzenia odstępstwa od regulacji powszechnie obowiązującej przyznającej prawo do udostępnienia bez zbędnej zwłoki.

Pacjent ma prawo do dostępu do dokumentacji medycznej w różnych formach (m.in. poprzez uzyskanie kserokopii, skanu, wyciągu, wydruku, za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, na płycie, pendrivie). Świadczeniodawca zasadniczo nie może zastrzec jedynej formy udostępnienia dokumentacji medycznej pacjentowi, jednak ustawa wprowadza wyjątki np. zdjęcia rentgenowskie wykonane na kliszy są udostępniane za potwierdzeniem odbioru i z zastrzeżeniem zwrotu po wykorzystaniu.

(5) PRAWO DO TAJEMNICY INFORMACJI ZWIĄZANYCH Z PACJENTEM I UDZIELANYM ŚWIADCZENIEM ZDROWOTNYM

Pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy informacji z nim związanych przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego. Tajemnica lekarska obejmuje wszelkie informacje dotyczące stanu zdrowia pacjenta, rozpoznania i przebiegu leczenia, jak również życia prywatnego, rodzinnego i zawodowego.

Bez zgody pacjenta (lub zgody osoby sprawującej opiekę prawną nad pacjentem) osoba wykonująca zawód medyczny nie może informować nikogo o stanie zdrowia pacjenta. Pacjent ma prawo wskazać, komu informacje objęte tajemnicą będą przekazywane. Prawo to obowiązuje także po jego śmierci

(5) PRAWO DO POSZANOWANIA INTYMNOŚCI I GODNOŚCI PACJENTA

Pacjent ma prawo do poszanowania intymności i godności, w szczególności w czasie udzielania mu świadczeń zdrowotnych. Oznacza to, że niezależnie od liczby osób udzielających świadczeniach zdrowotnego nie może dojść do poniżenia pacjenta lub poczucia przez niego wstydu, a lekarz ma obowiązek wykreowania warunków zapewniających intymność podczas udzielania świadczeń zdrowotnych.

Czy podczas wizyty mogą być obecne osoby trzecie?

Na życzenie pacjenta przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych może być obecna osoba bliska. W pewnych okolicznościach lekarz ma prawo odmówić, np. w stanie epidemiologicznym lub w przypadku bezpieczeństwa zdrowotnego. Odmowę odnotowuje się w dokumentacji medycznej.

Intymność podczas udzielania świadczeń jest związana z tym, że podczas udzielania świadczeń nie powinny tam być obecne osoby, które są zbędne; obecność innych osób wykonujących świadczenia medyczne możliwa tylko w przypadku, gdy jest to konieczne.

Czy studenci mogą być obecni podczas wizyty lekarskiej? Taka obecność wymaga zgody lekarza oraz zgody pacjenta, co oznacza że pacjent może poprosić lekarza o nieuczestniczenie studentów podczas wizyty. Lekarz powinien uszanować decyzję pacjenta.

Na prawo do poszanowania godności pacjenta składa się również prawo do leczenia bólu. Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych jest obowiązany podejmować działania polegające na określeniu stopnia natężenia bólu, leczeniu bólu oraz monitorowaniu skuteczności tego leczenia.

Zgodnie z orzecznictwem sądów, na prawo poszanowania godności składa się prawo do odpowiedniego kulturalnego, życzliwego stosunku do pacjentów, którym podmiot udziela świadczeń zdrowotnych. Obowiązek ten dotyczy nie tylko personel medyczny (lekarzy, pielęgniarki), ale każdego pracownika podmiotu leczniczego, a zwłaszcza zatrudnionego w rejestracji. Podmiot leczniczy ma zatem obowiązek takiej organizacji pracy aby pacjent miał pełen dostęp do świadczeń, bez obawy o odrzucenie, niechęć, wulgarne zachowanie.

Naruszenie zbiorowych praw pacjentów obejmuje nie tylko wykonywanie czynności przez lekarzy, pielęgniarki, a całość organizacyjną umożliwiającą pacjentom dostęp do świadczeń zdrowotnych w ramach sprawnej, kulturalnej obsługi przez personel medyczny.

Pacjent ma prawo oczekiwać, że w sali wieloosobowej badanie lub zabieg będą przeprowadzone z poszanowaniem intymności i godności. Lekarz nie powinien przeprowadzać wywiadu lekarskiego lub badania w obecności innych pacjentów. Zastosowanie parawanów lub zasłonek może się okazać niewystarczające. Niestety, ze względu na infrastrukturę techniczną placówek medycznych, czasem nie ma możliwości umiejscowienia pacjenta w jednoosobowej sali. Pomimo przeszkód technicznych, lekarz powinien dochować wszelkich środków, aby przeprowadzany wywiad, badanie lub obchód lekarski był dokonany w jak najwyższym stopniu z poszanowaniem prawa pacjenta do zachowania intymności i jego godności.

(6) PRAWO DO TAJEMNICY INFORMACJI ZWIĄZANYCH Z PACJENTEM I UDZIELANYM ŚWIADCZENIEM ZDROWOTNYM

(7) PRAWO PACJENTA DO ZGŁOSZENIA SPRZECIWU WOBEC OPINII ALBO ORZECZENIA LEKARZA

Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą wnieść sprzeciw wobec opinii albo orzeczenia lekarza, jeżeli opinia albo orzeczenie ma wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta wynikające z przepisów prawa. Ścieżka postępowania:

Wniesienie sprzeciwu do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta, za pośrednictwem Rzecznika Praw Pacjenta.
Termin: 30 dni od dnia wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia pacjenta.
Sprzeciw wymaga uzasadnienia, w tym wskazania przepisu prawa, z którego wynikają prawa lub obowiązki.
W przypadku niespełnienia w/w wymagań, sprzeciw jest zwracany osobie, która go wniosła.

Komisja Lekarska na podstawie dokumentacji medycznej oraz, w miarę potrzeby, po przeprowadzeniu badania pacjenta, wydaje orzeczenie.
Termin: niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia sprzeciwu.
Komisja Lekarska wydaje orzeczenie bezwzględną większością głosów w obecności pełnego składu tej komisji.

Od rozstrzygnięcia Komisji Lekarskiej nie przysługuje odwołanie, co oznacza że rozstrzygnięcie Komisji Lekarskiej jest ostateczne.

Kancelaria AB LEX świadczy obsługę prawną w zakresie prawa medycznego. Zapewnia pomoc, w tym analizę sprawy, udzielanie konsultacji, sporządzanie opinii prawnych oraz pomoc w kompletowaniu wniosków. Zapraszamy do kontaktu w sprawach z zakresu prawa medycznego, w tym w przypadkach naruszeń praw pacjenta, czy pomocy w zakresie uzyskania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności.
Skorzystaj z formularza kontaktowego, zadzwoń pod numer tel. 799 860 135
lub napisz na adres e-mail kontakt@kancelariaablex.pl